Jak się okazuje, prawna problematyczność e-kantorów wynika przede wszystkim z braku konkretnych przepisów, które regulowałyby tak innowacyjną działalność. Funkcjonowanie kantorów internetowych opiera się zatem na zasadzie swobody działalności gospodarczej, która została zdefiniowana w art. 22 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Dotyczy to przede wszystkim przepisów z ustawy z dnia 27 lipca 2002 roku o Prawie Dewizowym. Warto jednak zauważyć, że omawiana Ustawa dotyczy działalności kantorów stacjonarnych, przez co jej wymogi nie są dostosowane do funkcjonowania e-kantorów. Przykładem mogą być restrykcyjne przepisy dotyczące lokalu, które kantory internetowe muszą respektować pomimo, że w rzeczywistości obracają jedynie środkami „wirtualnymi”, korzystając z systemów bankowości online.
Działalność kantorowa w Prawie dewizowym
Ustawa Prawo dewizowe uznaje działalność kantorową jako działalność regulowaną w ujęciu przepisów z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej, wymagając tym samym wpisu do działalności kantorowej. Organem nadzorującym omawiany rejestr jest Prezes Narodowego Banku Polskiego, a samo funkcjonowanie portali wymiany walut w tym ujęciu miałoby polegać na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich zakupie i sprzedaży.
Działalność kantorową mogą prowadzić osoby fizyczne, które nie zostały prawomocnie skazane za przestępstwo skarbowe lub za przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Może wykonywać ją również osoba prawna oraz spółka nie posiadająca osobowości prawnej, której żaden członek władz (np. członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej itp.) lub wspólnik nie został skazany za przestępstwo.
Działalność kantorowa może być prowadzona przez osoby, które nie zostały prawomocnie skazane za wymienione wcześniej przestępstwa i posiadają fachowe przygotowanie do operowania wartościami dewizowymi. Oznacza to, że podmiot starający się o zgodne z prawem prowadzenie działalności kantorowej powinien ukończyć kurs obejmujący prawne i praktyczne zagadnienia związane z jej obsługą (udokumentowany świadectwem) lub odbyć pracę w banku w okresie co najmniej rocznym na stanowisku bezpośrednio związanym z obsługą transakcji walutowych, znając również przepisy ustawy regulującej działalność kantorową. Jeżeli przedsiębiorcy uda się uzyskać wpis do rejestru działalności kantorowej, to będzie on zobowiązany do:
- prowadzenia na bieżąco, w sposób trwały i ciągły oraz zgodny z przepisami, ewidencji wszystkich operacji powodujących zmianę stanu wartości dewizowych i waluty polskiej
- prowadzenia w trakcie działalności kantoru kupna i sprzedaży wartości dewizowych, będących przedmiotem obrotu
- wydawania, w sposób zgodny z przepisami, dowodów kupna i sprzedaży, imiennych lub na okaziciela, przy każdej umowie kupna lub sprzedaży wartości dewizowych, będących przedmiotem obrotu
- posiadania lokalu spełniającego warunki techniczne i organizacyjne niezbędne do bezpiecznego i prawidłowego wykonywania działalności kantorowej
- uzyskiwania, z upływem każdego roku działalności, zaświadczenia o niekaralności
- przekazywania Narodowemu Bankowi Polskiemu danych w zakresie niezbędnym do sporządzenia bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej
Prezes Narodowego Banku Polskiego może wydać decyzje o zakazie prowadzenia działalności kantorowej w przypadku, gdy zostaną rażąco naruszone warunki jej wykonywania. Wnioski o dokonanie wpisu w rejestrze działalności kantorowej przyjmują oddziały okręgowe Narodowego Banku Polskiego właściwe dla miejsca prowadzenia konkretnej placówki. Mogą być one składane zarówno osobiście, jak i wysyłane na adres oddziału NBP.
Kantory internetowe jako usługa płatnicza
Zdaniem wielu specjalistów, najlepszym rozwiązaniem dla funkcjonowania kantorów internetowych byłoby zastosowanie w ich przypadku przepisów ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 roku o Usługach płatniczych. Ustawa ta jest pierwszym w naszym kraju aktem prawnym, który kompleksowo reguluje Usługi płatnicze. Przepisy te biorą pod uwagę możliwość funkcjonowania na rynku płatniczym tzw. instytucji płatniczych (krajowych oraz unijnych), biur usług płatniczych oraz kas oszczędnościowo-kredytowych. W tym ujęciu najszersze uprawnienia na rynku Usług płatniczych posiadają instytucje płatnicze, które muszą spełnić wiele warunków formalnoprawnych, aby uzyskać zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego.
Niestety, również Usługi płatnicze nie przewidziały funkcjonowania kantorów internetowych jako nowego wymiaru wymiany walut. W wyczerpującym katalogu Usług płatniczych nie znajdziemy bezgotówkowej wymiany walut, co uniemożliwia jasne określenie prawne e-kantorów. Najbardziej przydatny okazuje się art. 74, który przewiduje możliwość wymiany walut jako usługi dodatkowej, którą mogą świadczyć Instytucje płatnicze z zezwoleniem Komisji Nadzoru Finansowego. W związku z tym, świadczenie samodzielnej usługi bezgotówkowej wymiany walut w sieci nie stanowi Usługi płatniczej w rozumieniu omawianej Ustawy. Niektóre kantory internetowe posiadają jednak nadzór KNF-u. Wynika to z faktu, że prowadzą również inne usługi finansowe, a wymiana walut jest w tym przypadku traktowana jako możliwość dodatkowa. Wypowiedzi Ministra Finansów na temat e-kantorów były bowiem jednoznaczne: „jeżeli usługa wymiany walut za pośrednictwem Internetu będzie połączona ze świadczeniem usługi płatniczej sensu stricte, np. prowadzeniem rachunku płatniczego (…), wtedy będzie można stwierdzić, że taka działalność będzie podlegać u.u.p., choć sama w sobie nadal nie będzie usługą płatniczą, a prowadzenie tej działalności wymagać będzie uzyskania zezwolenia KNF”. Ze względu na to, zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego i tytuł instytucji płatniczej najłatwiej uzyskać kantorom internetowym będącym serwisami działającymi na bazie banków oraz najpopularniejszym portalom, które oprócz wymiany walut oferują również inne usługi finansowe.
Kary
W zależności od tego, czy serwis wymiany walut online podlega jedynie przepisom dotyczącym działalności kantorowej czy posiada również tytuł Instytucji płatniczej, różnią się również ewentualne kary dla jego właściciela w przypadku naruszenia warunków wykonywania działalności. Jeżeli serwis podlega przepisom dotyczącym kantorów stacjonarnych, to jego funkcjonowanie może zostać wstrzymane przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego. W przypadku Instytucji płatniczej obostrzenia są bardziej sprecyzowane. Jeżeli serwis nie będzie wywiązywał się z nałożonych na niego obowiązków informacyjnych, nie wykonywał zaleceń i nakazów oraz uniemożliwiał przeprowadzenie kontroli lub w inny sposób naruszał prawo, to:
- osoba zarządzająca może zostać zawieszona w czynnościach, jeśli jest bezpośrednio odpowiedzialna za zaistniałe nieprawidłowości
- działalność Instytucji płatniczej może zostać ograniczona
- na Instytucję płatniczą może zostać nałożona kara w wysokości do 1 000 000 PLN
- zezwolenie na działanie w charakterze Instytucji płatniczej może zostać cofnięte
Warto zauważyć, że decydując się na otwarcie kantoru internetowego wciąż nie wiemy, jakim obostrzeniom prawnym nasza działalność powinna podlegać. Bezczynność organów władzy publicznej sprawia, że pomimo rozwijającego się rynku e-kantorów, prawne ich funkcjonowanie jest wciąż niejasne. Niestety, taki stan rzeczy odstrasza również wielu potencjalnych klientów, stanowiąc znaczący problem dla właścicieli serwisów wymiany walut online pomimo tysięcy pozytywnych opinii w sieci oraz certyfikatów, takich jak „Rzetelna Firma”. Wygląda na to, że dopóki władze nie wypracują odpowiedniego rozwiązania dla uregulowania działalności kantorów internetowych, to dyskusja na temat bezpieczeństwa tego typu serwisów nie zostanie zakończona.